Beleidsplan Kerkmuziek

Muziek en zang in de eredienst

Wanneer de gemeente zingt en musiceert, doet zij dat ‘van harte’. Op deze wijze wil zij God alle eer toebrengen, maar ook geeft zij uiting aan haar gevoelens van angst, bezorgdheid, vreugde en / of dank. Verder wil zij ons boven onszelf (of wat ons belast) uittillen en ons hoop geven.

Door te zingen en te musiceren wordt ook de onderlinge band versterkt (omdat men samen zingt en musiceert) en jonge en oude(re) talenten kunnen erdoor aan het licht komen of van zich laten horen en gemeenteleden kunnen zo hun talent verder ontwikkelen ten dienste van de gemeentezang.

Bovendien is zingen en musiceren gewoon mooi en doen we het omdat we het fijn vinden!

Soorten muziek

Ook in de kerk is een breed scala aan muziek, variërend van klassiek tot lichte muziek (cantates, liedboek, opwekking, popmuziek, Johannes de Heer, Taizé, Iona etc. etc.)

Uitgangspunt

We constateren dat er een breed aanbod is van muziek, dat smaken verschillen en niet ieder mens door dezelfde muziek (teksten) geraakt wordt. Dit noodzaakt ons ertoe een (gemeente)breed scala aan muziek aan te bieden. Het verdient de voorkeur dit als leidraad te nemen voor elke viering waarbij vanzelfsprekend accenten gelegd kunnen worden, afhankelijk van de voorganger, de musici of de aard van de viering. Ook kunnen bijzondere vieringen georganiseerd worden die zich richten op bepaalde muziek, bijvoorbeeld Cantate of Opwekking.

Middelen en menskracht

  • Zang
    • Gemeentesamenzang: dit is voor de meeste gemeenteleden een belangrijk middel om hun geloof en het samenzijn te ervaren. Daarom zal gemeentezang in vieringen een belangrijke plaats moeten innemen.
    • Cantorij / Projectkoor: een groep zangers die wekelijks oefent en in wisselende samenstelling medewerking verleent aan de vieringen. Het karakter van de gekozen muziek zal afwisselend traditioneel en modern zijn, afhankelijk van het karakter van de eredienst.
    • Projectgroepen en / of solisten: er is een lijst van zangers / zangeressen die af en toe medewerking willen verlenen aan de vieringen, bijvoorbeeld om een nieuw lied aan te leren of een onbekend (moeilijk) lied ten gehore te brengen.
    • Koren etc.: incidenteel is er ook de mogelijkheid om koren van buitenaf mee te laten werken aan de viering. Ze moeten bij voorkeur onderdeel zijn van de liturgie en geen optreden verzorgen. Andere momenten bieden daarvoor betere mogelijkheden.

  • Begeleiding van de zang
    • Orgel: het orgel is het belangrijkste instrument voor de begeleiding van gemeentezang.
  • Piano: in de kerkzaal is een goede huiskamerpiano aanwezig. Er is ook een elektrische piano beschikbaar. Een goede vleugel zou een enorme aanwinst zijn.
    • Andere instrumenten: er is een lijst van gemeenteleden die een instrument bespelen. Zij kunnen gevraagd worden om de gemeentezang (mede) te begeleiden. Dit kan samen met orgel / piano, maar ook in combo’s. De combo’s kunnen zowel een vaste als een wisselende samenstelling hebben die mede afhankelijk is van de soort muziek die gevraagd wordt (van klassiek tot lichte muziek).
    • Beamer en andere ‘elektronische’ middelen (filmpjes, clips etc.): met name op scholen wordt veelal gebruikt gemaakt van deze middelen. Hoewel ‘livemuziek’ de voorkeur heeft, willen we ook aansluiten bij de leefwereld van kinderen en daarom maken we ook gebruik van deze middelen.

  • Menskracht
    • Kerkmusicus: de kerkmusicus is de muzikaal leider van zang en muziek in de eredienst. Hij / zij is tevens (bege)leider van zang- en muziekgroepen in onze gemeente. Omdat we een breed scala aan muziek willen aanbieden, kan hij / zij ondersteund worden door min of meer professionele musici, zowel gemeenteleden als outsiders. Te denken valt aan ondersteuning op het gebied van popmuziek.
    • Organisten: er is een aantal organisten (bij voorkeur minimaal 3) dat de gemeentezang begeleidt.
    • Musici (zowel professionals als hobbyisten): het streven is om zoveel mogelijk gebruik te maken van talenten die in de gemeente aanwezig zijn. Waar dat talent ontbreekt, kan gebruik gemaakt worden van externe talenten.

Kwaliteit

Aan gemeentezang kan iedereen van harte meedoen. Er worden geen kwaliteitseisen aan gesteld. Wel moeten we proberen om de kwaliteit van gemeentezang (verder) te verhogen. Dit kan onder andere door af en toe, voorafgaande aan de viering, liederen te oefenen. De kerkmusicus, de cantorij / het projectkoor maar ook projectgroepen kunnen hierin een belangrijke rol spelen.

Van cantorij / projectkoor en van projectgroepen, solisten en musici mag verwacht worden dat ze voldoen aan een minimum-kwaliteit, waarmee bedoeld wordt dat ze een positieve bijdrage leveren aan de gestelde kwaliteitsdoelen.

Daarnaast moet aan beginnende musici (voornamelijk jonge kinderen en jeugd) de gelegenheid geboden worden om hun talenten te ontwikkelen. Dat hierdoor de kwaliteit wellicht niet volledig gerealiseerd wordt, nemen we voor lief.

Marieke Wapenaar – Appelo

Marieke Wapenaar is sinds 1 januari 20203 als kerkmusicus verbonden aan de Protestantse gemeente te Meppel. Zij leidt de cantorij, is het aanspreekpunt voor kerk muzikale vragen en hoofd van het organistenteam. Voor allerhande (kerk-)muzikale vragen kunt u contact opnemen met: kerkmusicus@pgmeppel.nl of door te bellen naar tel: 06-11431162


Over Marieke Wapenaar – Appelo

Het kerkmuzikale begin ligt voor Marieke bij haar jeugd in Meppel, toen ze bij Nico Verrips in het kinderkoor en later de Cantorij van de Grote- of Mariakerk zong. Muziek en zang bleven haar vergezellen, ook in haar opleiding en werk als maatschappelijk werkster. In haar toenmalige woonplaats Nootdorp is zij ruim 25 jaar geleden in de Prot. Gemeente een kinderkoor en volwassen cantorij begonnen, bijna 20 jaar was ze dirigent van een RK jongerenkoor, had een vrouwenkwartet en een tiener- zanggroepje. Op allerlei  manieren heeft ze in de kerkmuziek ervaring opgedaan, koren geleid en workshops gegeven en heeft via opleidingen tot kerkmusicus in Rotterdam en Den Haag de bevoegdheden behaald voor zowel de Protestantse als de Rooms Katholieke Kerk. Sinds 2020 woont ze weer in Meppel, waar ze na vertrek van Johan Smit de functie van Kerkmusicus in de Samenstroom kreeg.

Met haar inzet voor de zang en muziek in deze gemeente hoopt zij dat, zoals ooit een koorlid van haar verwoordde “ het elastiekje tussen God en de zanger weer wat strakker wordt”.

Al wat ik kan is zingen voor U,
een lied, niet groter dan het hier en nu:
al wat het leven mij zeggen wil zeg ik aan U.

Al wat ik kan is roepen tot U,
een stem, niet groter dan het hier en nu:
al wat mijn adem aan woorden vindt zeg ik aan U.

Al wat ik kan is uitzien naar U, 
een oog niet groter dan het hier en nu:
al wat de morgen mij brengen zal dank ik aan U.

Al wat ik kan is zingen van U,
een mens niet groter dan het hier en nu:
al wat U ooit in mijn lied weerklinkt dank ik aan U.

( tekst Henk Jongerius, uit “ zangen van zoeken en zien”)

Orgel in de Samenstroom

Orgel in de Samenstroom

Het Walcker-orgel van De Samenstroom

Heel graag neemt Johan Smit u aan de hand van dit artikel mee naar de achtergrond van het prachtige Walcker-orgel waarover de Protestantse gemeente in Meppel inmiddels 85 jaar beschikt. Om uit te kunnen leggen waarom dit orgel absoluut de moeite waard is om in de schijnwerpers te staan, licht ik eerst wat toe over het klankidee van het orgel. Vervolgens vertel ik een en ander over de werkzaamheden die de afgelopen jaren verricht zijn om het instrument weer volwaardig te laten klinken.

Achtergrond van het klankbeeld
Het klankconcept dat het uitgangspunt vormt van het Walcker-orgel, komt uit de Duitse orgelcultuur van de 19e eeuw. Op het hoofdwerk bevindt zich het stevige fundament, de grote grondstemmen, met op het tweede klavier vergelijkbare registers in een kleinere klank. Verder heeft het hoofdwerk echte registers voor gemeentezangleiding, zoals een cornet en trompet. Op het zwelwerk staan daar de meer ingetogen schalmeij en vox humana tegenover. Deze registers zijn weer zeer geschikt voor het zetten van een specifieke sfeer.

De muziek uit de tweede helft van de 19e en eerste helft van de 20e eeuw, is veelal orkestraal gedacht. Denk hierbij aan grote componisten als Cesar Franck, Johannes Brahms, Anton Bruckner en Max Reger. Franck en Reger schreven ook veel orgelmuziek. Zij imiteren daarbij het orkest; de orgelmuziek is orkestraal gedacht. Voor het uitvoeren van deze muziek is het Walcker-orgel zeer geschikt, met name de Duitse laat-romantische muziek (Brahms, Reger, Sigfrid Karg-Elert). Dat komt doordat er naast het stevige fundament op het orgel maar liefst twaalf achtvoetsregisters te vinden zijn; allemaal stemmen die kleine aanvullingen op elkaar vormen. Het gevolg hiervan voor de klank is dat met bijregistreren van die achtvoetsregisters het lijkt alsof er telkens een extra violist toegevoegd wordt aan het orkest. Daarbij is dit tweede manuaal voorzien van een zwelpedaal. Met dit pedaal kan het zwelwerk als met een volumeknop bediend worden, waarmee de dynamiek van het hele instrument een extra dimensie krijgt.

Verbouwplannen:
Van dit type orgel zijn er in Nederland niet veel bewaard gebleven. In Noord-Nederland is in Wildervank nog een vergelijkbaar instrument te vinden. Niet geheel toevallig is in 1937 het orgel in Meppel gebouwd onder aanbeveling van de toenmalig organist (J. Bos) uit Wildervank, waar hij een Walcker-orgel uit 1913 bespeelde. Zijn contacten en ervaringen hebben Walcker in Meppel gebracht. Vanwege de verbouwplannen van de huidige Samenstroom en de noodzaak daarvan om het volledige orgel uit de kerkzaal te verwijderen, werd besloten om met de groep organisten en orgelbeheerder Harry Everts overleg te hebben wat de huidige staat van het instrument was en wat nodig was het instrument na de verbouwing in optima forma te laten functioneren. Daarom is de hulp ingeroepen van orgelexpert Hans Fidom. Hij heeft het orgel tweemaal uitgebreid bespeeld en onderzocht, schreef hierover een lovend rapport en raadde aan om zo weinig mogelijk aan de klank van het instrument te doen. Technisch gezien was er veel in orde, maar voor de toekomstbestendigheid waren er nog wel mogelijkheden voor verbetering.

Orgelcommissie op onderzoek
Het orgel in Wildervank is in 2013 voor de laatste keer gerestaureerd. Vanwege de liggende verbanden tussen de instrumenten, werd besloten om een bezoek aan Wildervank te brengen. Tijdens dit bezoek hebben we kennisgemaakt met het orgel aldaar en uiteraard uitgebreid gesproken met een van de leden van de orgelcommissie, om te praten over hetgeen zij bij de laatste restauratie hebben aangepakt en hoe het resultaat daarvan is. Firma De Wit uit Nieuw-Vennep was verantwoordelijk voor deze laatste restauratie. Deze orgelbouwer had al enige jaren het onderhoud van Walcker-orgel in beheer. Naast een bezoek aan het orgel in Wildervank werd besloten nog twee orgels die De Wit in beheer heeft, te bezoeken. Daarvoor zijn we met de orgelcommissie naar Amsterdam en Sassenheim gereisd, hebben daar twee orgels bespeeld en onderzocht en zijn met de opgedane bevindingen weer huiswaarts gereisd.

De orgelcommissie heeft als gevolg van haar bevindingen een aantal wensen opgesteld:

  1. Is het mogelijk dat de speeltafel in de kerkzaal komt te staan, om een beter contact met de klank en samen te spelen met instrumentalisten en koren? In de oude situatie was dat niet goed mogelijk, omdat je als organist geen ruimte naast de speeltafel had voor een instrumentalist en geen contact had met de klank, die zich in de kerkzaal vormt (en niet naast het orgel).
  2. Is het mogelijk om het orgel zelfstandig te stemmen, zonder hulp? Ontwikkelingen in de stemtechniek maken dit mogelijk, maar niet voor ieder instrument.
  3. Is het mogelijk de techniek van het instrument te optimaliseren naar de mogelijkheden van de huidige tijd, zodat veelvuldig optredende problemen verdwijnen, zonder verlies van de klank?
  4. Is het mogelijk de toonhoogte van het instrument te verhogen, zodat samenspel met instrumentalisten beter mogelijk wordt?

Besloten werd om met deze vragen firma De Wit een offerte te laten opstellen. Na verschillende overleggen met kerkrentmeesters, orgelcommissie en orgelbouwer werd overeenstemming met firma De Wit bereikt over uit te voeren werkzaamheden.

Resultaten
Als gevolg van de coronacrisis ontstonden enkele leveringsproblemen. Dat leidde ertoe dat de werkzaamheden aan het orgel vertraging opliepen. Uiteindelijk werd het mogelijk om het orgel samen met de kerkzaal op woensdagavond 1 juni officieel in gebruik te nemen. Tijdens de ingebruikname heeft u al een toelichting gekregen van Harry en mij op een aantal zaken. Op dit moment is 90% van de werkzaamheden afgerond en kan het orgel gelukkig weer functioneren in de kerkdiensten. Met hulp van enkele gemeenteleden werden speeltafel en orgelbank voorzien van een nieuwe kleur en werd ook het plateau gemaakt. De speeltafel heeft een mooie plek voorin de kerkzaal gekregen, is te draaien zodat contact met het liturgisch centrum, maar ook de gehele kerkzaal mogelijk is. Daarnaast is er nog een tweede aansluitpunt in de kerkzaal gekomen, waardoor je de speeltafel ook achterin de kerkzaal zou kunnen gebruiken. Voor samenspel met een orkest of een kleinere viering biedt dit mogelijkheden. De toonhoogte van het instrument is aangepast. Hiervoor moesten alle ruim 1500 pijpen kleine aanpassingen ondergaan. Het stemmen van het orgel is nu ook mogelijk met behulp van een stemcomputer, waardoor je als organist zelfstandig door het orgel kunt, zonder hulp van een toetsendrukker. Daarnaast is een databank in het orgel geplaatst, waardoor alle mogelijke klankcombinaties binnen een handdruk te bereiken zijn. Verder is er bij extra isolatie aangebracht aan de achterwand van de kerk. Het zwelwerk van het orgel bevond zich vlakbij het rosetraamwerk. Dit veroorzaakte kou en daarmee temperatuurverschil tussen hoofdwerk en zwelwerk, met ontstemming als gevolg. Dit moet nu verholpen moeten zijn. Nog niet alles is gereed; in de komende weken hopen we de laatste zaken ook af te ronden, waarna het orgel in de komende marktconcerten ook als concertinstrument te beluisteren moet zijn.

Meer informatie
Over het Walcker-orgel en de voormalige gereformeerde kerk is veel historische informatie bewaard gebleven. Via de websites www.gereformeerdekerken.info en www.orgelsindrenthe.nl kunt u meer vinden.


Orgel van de Grote of Mariakerk

Het orgel van de Grote of Mariakerk in Meppel heeft een bewogen geschiedenis. In 1713 begon de bouw van het orgel door de Friese orgelbouwer Jan Harmens Kamp. Uiteindelijk is het in 1722 afgemaakt en opgeleverd door Frans Caspar Schnitger, die kort daarvoor het grote orgel in de Michaelskerk in Zwolle had voltooid. Het orgel van Meppel had bij voltooiing 27 stemmen, verdeeld over Hoofdwerk (12), Rugpositief (10), Borstwerk (5) en aangehangen pedaal. In 1882 werkte Zwier van Dijk aan het orgel waarbij onder andere het Borstwerk werd verwijderd. Jan Proper verplaatste de speeltafel in 1905 naar de linkerzijwand van het Hoofdwerk. De windlade van het Rugpositief kwam op de plaats van het Borstwerk. In 1951 ging Mense Ruiter van start met de restauratie van het orgel. Daarbij werd het verdwenen Borstwerk gereconstrueerd en werd een vrij pedaal met negen stemmen toegevoegd. Na de grote kerkrestauratie kon het gerestaureerde en uitgebreide orgel in 1968 worden opgeleverd. In 2007 werden twee spaanbalgen naast het orgel geplaatst.

Recente werkzaamheden 
Behalve de noodzakelijke reiniging van het orgel hadden de recent uitgevoerde werkzaamheden in de eerste plaats een technische noodzaak. De historische windladen, die veel lekkages vertoonden, zijn naar huidige richtlijnen ook voorzien van een ander afdichtingssysteem. Er vond herstel plaats van het pijpwerk, waarvan een deel was geoxideerd en doorgezakt. De klaviatuur werd gerestaureerd en het beschadigde bestaande toetsbeleg werd vernieuwd. Ook werd de windvoorziening opnieuw opgezet door het wijzigen van de regulatie en het vernieuwen van een groot deel van de kanalisatie in een passende maatvoering.

Het orgel komt voor op de lijst “Orgels met monumentale waarde” van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed onder nummer 961/28631. 

Commissie Eredienst

De commissie adviseert aan de wijkkerkenraad (gevraagd en ongevraagd) betreffende het beleid van de eredienst. De commissie organiseert en bewaakt de organisatie van de erediensten. De commissie bestaat uit betrokken gemeenteleden, twee organisten, de predikanten, een aantal ouderlingen en een afgevaardigde van de Kindernevendienst.

Er zijn erediensten die extra voorbereiding nodig hebben zoals de dienst op de Startzondag, de Gedachtenisdienst, de Kerstnachtdienst, de Top-2000-dienst, vespers, zangdiensten en alternatieve diensten.

Voorzitter: dhr. Harm Hoekerswever // eredienst@pgmeppel.nl, 0522 257115


Kerkmuziek

Wij vinden muziek een belangrijk aspect van kerk zijn. Het Beleidsplan Kerkmuziek beschrijft hoe we dit inbedden binnen de gemeente. De diensten worden muzikaal begeleid op orgel, piano, blazers, combo’s en bands (waaronder de jeugdband One Step Closer). Ook zijn er een cantorij en diverse adhoc-zanggroepen. Wie een muzikale of vocale bijdrage wil leveren kan zich melden bij de kerkmusicus Marieke Wapenaar.


Cantorij

In de jaren 50 opgericht door Be Hollander, toen nog een kinderkoor en meisjeskoor, later een kerkkoor. Van 1953 -1998 onder bezielende leiding van Nico Verrips werd het de cantorij.
Toen Nico Verrips stopte, ging de leiding over in handen van Klaas Stok en na zijn vertrek naar Zutphen is Mannes Hofsink benoemd als cantor –organist. Sedert januari 2023 is Marieke Wapenaar aangesteld als Kerkmusicus en heeft zij de leiding over de Cantorij.

De hoofdtaak van de cantorij is: het meewerken aan de erediensten. Zo helpt de cantorij bij het aanleren van nieuwe liederen. Bij de introductie van het komende nieuwe liedboek zal dat uiteraard ook regelmatig het geval zijn. Ook bij vespers vervult de cantorij een prominente rol.

In de tientallen jaren van haar bestaan heeft de cantorij meerdere malen contacten gehad met andere koren, niet alleen in ons land, maar ook in Duitsland en Frankrijk.

Een ieder die graag zingt en kerkmuziek een warm hart toedraagt, is hierbij van harte uitgenodigd om eens een repetitie bij te wonen. Deze repetities vinden plaats op dinsdagavond van 19.30u.- 21.30u. in de Samenstroom.

U kunt per e-mail contact opnemen met het secretariaat van de cantorij: cantorijmeppel@gmail.com